Pod koniec IV wieku św. Ambroży pi­sał o „świętym triduum" na oznaczenie dni, w których Jezus cierpiał, spoczywał w grobie i powstał z martwych. U św. Augustyna znajdziemy zaś określenie „najświętsze triduum ukrzyżowanego, po­grzebanego, wskrzeszonego". Oznacza ono, że mianem owego Triduum obej­mowano Wielki Piątek (upamiętnienie Ukrzyżowania), Wielką Sobotę (upa­miętnienie przebywania ciała Jezusa w grobie) i Wielką Niedzielę (upamięt­nienie Zmartwychwstania). Wielki Czwar­tek nie był pierwotnie objęty pojęciem świętego Triduum", choć jak już wspo­mina św. Augustyn - w Hipponie spra­wowano wieczorem tego dnia Mszę św. na pamiątkę ustanowienia Eucharystii.
Do tej starożytnej tradycji nawiązują dokumenty Kościoła wydane po Sobo­rze Watykańskim II. Kongregacja Kul­tu Bożego tak pisze o tych dniach: „Naj­większe misteria ludzkiego Odkupienia sprawuje Kościół co roku, począwszy od Mszy wieczornej Wielkiego Czwart­ku aż do Nieszporów Niedzieli Zmar­twychwstania. Czas ten słusznie jest określany jako „Triduum Chrystusa ukrzy­żowanego, pogrzebanego i wskrzeszone­go". Nazywa się go „Triduum paschal­nym", ponieważ uobecnia się wtedy i uskutecznia misterium Paschy, to jest przejścia Pana z tego świata do Ojca. Przez sprawowanie tego misterium w zna­kach liturgicznych i sakramentalnych Kościół jednoczy się wewnętrznie z Chry­stusem, swoim Oblubieńcem" (nr 38).
Tak więc Triduum Paschalne zaczyna się Mszą św. Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek. Jest ona jakby „sakramental­nym prologiem" tego, co będziemy ce­lebrować w następnych dniach.



Wielki Czwartek

„W pierwszy dzień Przaśników przy­stąpili do Jezusa uczniowie i zapytali Go: «Gdzie chcesz, żebyśmy Ci przygotowa­li Paschę do spożycia?»" - pisze ewan­gelista Mateusz. Dziś przenosi­my się do Jerozolimy, pełnej żydow­skich pielgrzymów, którzy przybyli do tego miasta na wyjątkowe święto - Paschy. To święto upamiętnia wyzwolenie Izraelitów z niewoli egip­skiej. W Wielki Czwar­tek rozpoczynają się kulminacyjne wydarzenia nowej, Chrystusowej Pas­chy: wyzwolenia ludzi z niewoli grzechu, przejś­cia od zła do dobra.

Wracamy pamięcią do ta­kich miejsc jak: Wieczernik, Ogród Oliwny, Pałac Najwyższego Kapłana. W Wieczerniku, w „sali położonej na górze" odprawił Jezus pierwszą Mszę św. Była to uczta pożegnalna, ale i proro­cza zarazem, bo zapowiadała krwawą Ofiarę na krzyżu. W tym miejscu Eu­charystia była nieprzerwanie sprawo­wana aż do XVI wieku. Później zaję­li je muzułmanie, a dziś należy do Żydów.
W Getsemani Jezus w sposób przejmujący - krwawy w sensie do­słownym, modlił się przed złożeniem swojej ofiary. Tam też został pojmany i doprowadzony przed oblicze władz religijnych w celu przeprowadzenia ku­riozalnego śledztwa, które miało ukryć zbrodnię.
Wielki Czwartek to dzień radości z darów Bożych - sakramentów Eucha­rystii i kapłaństwa oraz przykazania mi­łości. To również czas współcierpienia razem z Jezusem, którego apogeum przeżywać będziemy dzień później.

Umycie nóg

Na pamiątkę umycia przez Chry­stusa nóg apostołom podczas Mszy Wieczerzy Pańskiej celebrans - spra­wujący Ofiarę Eucharystyczną ka­płan - obmywa nogi 12 mężczy­znom. Jest to przypomnienie fundamentalnej zasady moralnej chrześcijaństwa, czyli przykazania miłości. Gest ów wyraża także praw­dę, że Kościół nie jest po to, żeby mu służono, lecz aby służyć.
Za czasów św. Benedykta gest ten był praktykowany codziennie przy wy­dawaniu żywności ubogim. Ten obrzęd nazywa się także mandatum - od łaciń­skiego tłumaczenia słów Jezusa: Man­datum novum do vobis - „Przykazanie nowe daję wam".

Przeniesienie Najświętszego Sakramentu

Symbol znany od XII wieku. To znak uwięzienia Pana Jezusa. W śre­dniowieczu zaczęto budować specjal­ne ołtarze, nazywane ciemnicami, w których umieszczano Najświętsze Postaci. Dziś miejsce, do którego pro­cesyjnie przenosi się Eucharystię, na­zywamy ołtarzem wystawienia.

Obnażenie ołtarza

Po zakończonej Eucharystii kapłan lub diakon zdejmują z ołtarza obrusy. Odarty ołtarz, który jest symbolem Jezusa Chrystusa, oznacza odarcie Go z szat podczas męki krzyżowej. Nie­którzy widzą w tym symbolu również opuszczenie przez najbliższych oraz rezygnację z najmniejszych pozorów bóstwa dla naszego zbawienia. Do X­-XI wieku ta symbolika była stosowa­na codziennie. Po każdej Mszy św. zdejmowano z ołtarza obrusy, aby przed następną je nałożyć.

Kołatki
Od Mszy Wieczerzy Pańskiej aż do Liturgii Światła w Wielką Sobotę nie używa się dzwonków. Zamiast nich w kościołach słyszymy kołatki. To także znak żałoby po Zbawicielu, który od­chodzi. Rodzaj „postu dla uszu", tak jak „postem dla oczu" są zakryte od V nie­dzieli Wielkiego Postu krzyże i obrazy w kościołach. Używanie kołatek jest znane od czasów karolińskich.


Wielki Piątek Męki Pańskiej

W ostatnim swym akcie powiedzie nas dzisiejsza liturgia stromo pod górę ­na Kalwarię, miejsce straceń. Rzymskie zwyczaje wykonywania straceń wskazują, że Kalwaria leżała poza miastem Wcze­śniej znajdziemy się w pałacu najwyż­szych kapłanów i w twierdzy Antonia, gdzie rezydował namiestnik Cezara-Piłat. Wejdziemy w atmosferę czystej nienawiś­ci i wołającej o pomstę do nieba niespra­wiedliwości. Otrzemy się o piekło na zie­mi, do którego zstąpił Zbawiciel. Poznamy sens ofiary, tej która jest wierzchołkiem miłości, bo wszak nie ma większej miłości, niż gdy ktoś życie swoje oddaje za wszyst­kich, także za nieprzyjaciół swoich.
Nigdzie nie odprawia się w tym dniu Mszy św. To najważniejszy symbol tego dnia. Świątynie bez eucharystycznej cele­bracji, puste niejako, z „bezczynnymi" kapłanami, odsyłają na Kalwarię, gdzie Najwyższy Kapłan składa krwawą Ofiarę, niewyczerpane źródło każdej Eucharystii, tej sprawowanej w przebogatej europej­skiej katedrze czy odprawianej w pro­stych warunkach terenów misyjnych.
Układ liturgii Wielkiego Piątku należy do najstarszych klejnotów liturgicznej tra­dycji Kościoła. Już w IV wieku w Jerozo­limie chrześcijanie rano gromadzili się na Kalwarii, na adoracji Krzyża, by po po­łudniu zebrać się znowu na czytaniu Pisma Świętego. Liturgia Wielkiego Piątku roz­poczyna się więc Liturgią Słowa, po której następuje adoracja Krzyża i wreszcie posi­lenie się Chlebem Eucharystycznym.

Post ścisły

To jeden z niewielu dni w roku, w któ­rym Kościół nakazuje swoim wyznaw­com post ścisły, czyli jakościowy i iloś­ciowy. Tradycja poszczenia w Wielki Piątek ma swój początek już 100 lat po śmierci Chrystusa. Nazywano ten post „postem współczucia". Był znacz­nie surowszy od dzisiejszego poszczenia.
Chrześcijanie odmawiali sobie w tym dniu zarówno pokarmu, jak i napoju.
Kolor szat liturgicznych W Wielki Piątek celebrans używa czer­wonego koloru szat. Jak pisze ks. Józef Sroka „W przeszłości w liturgii Wielkiego Piątku używano koloru czarnego. Obecnie używa się koloru czerwonego. Jest to znak królewskości Chrystusa i
Jego zwycięstwa nad śmiercią oraz znak Jego najwyższego męczeństwa we własnej krwi na krzyżu. Jest to też kolor męczenników, którzy w Chrystusie widzieli swój ideał i wzór, a w posłuszeństwie Bogu aż do śmierci ­źródło własnej ofiary i własnego triumfu".

Prostratio

To pierwszy, przejmujący symbol li­turgii Wielkiego Piątku. Celebrans, wychodząc w zupełnej ciszy przed oł­tarz, pada przed nim twarzą do ziemi. To nie tyle gest prostego uniżenia, ale także uznanie winy, postawa szoku, który rodzi się ze świadomości., że przez nasze grzechy jesteśmy współ­winni śmierci Chrystusa na krzyżu. Pa­damy na twarz przed manifestacją Bo­żej obecności, uznając, że Krzyż jest prawdziwym „krzewem gorejącym", miejscem ostatecznego objawienia ognia Bożej miłości, który choć płonie, to nie niszczy.
Prostratio jest symbolem rzadko uży­wanym w liturgii - tylko podczas wyjąt­kowych okazji. Poza Wielkim Piątkiem pojawia się przy sakramencie święceń.

Liturgia Słowa

Mówi o Bożym planie zbawienia człowieka, który Bóg objawiał naro­dowi wybranemu przez proroków. W N pieśni o Słudze Jahwe proroka Izajasza słyszymy wizję odkupieńczej śmierci Chrystusa. W drugim czytaniu słyszymy wyznanie wiary pierwotnego Kościoła, a w Ewangelii - opis Męki Chrystusa. Kluczem do zrozumienia podanych przez św. Jana faktów jest Bo­ża miłość.


Modlitwa powszechna

To kolejny element, który ma swo­je źródło w tradycji pierwotnego chrześcijaństwa. Modlitwa za wszyst­kich, bo za wszystkich umarł Chry­stus. Jej „powszechność" wyraża się w trosce, aby nie zmarnowała się ani odrobina odkupieńczej krwi Chrystu­sa, który umiera za zbawienie świata. Modlitw wielkopiątkowych jest dzie­sięć. Każda ma taką samą strukturę. Na początku następuje wezwanie do modlitwy, podanie intencji, chwila ciszy i zebranie błagań w modlitwie, które wierni potwierdzają w uroczy­stym Amen - „Niech się tak stanie".

Adoracja Krzyża

Podobnie jak wiele innych elementów liturgii wielkopiątkowej, adoracja Krzy­ża wywodzi się z Jerozolimy. Później przejęły ją inne wspólnoty. Dokumenty wskazują, że w Rzymie znano ją już w VII wieku. Z Rzymu trafiła do Franko­nii, gdzie obrzęd udramatyzowano, od­słaniając uroczyście krzyż przy śpiewie znanej nam dziś antyfony: „Oto drzewo krzyża". Słowa nawiązują wprost do pierwszego drzewa w Piśmie Świę­tym, którego owocem była śmierć. Owo­cem tego drzewa jest życie.

Komunia św.

To jedyny dzień w roku, kiedy kapła­ni przyjmują Komunię św. tylko pod postacią chleba. Choć nie sprawuje się w tym dniu Eucharystii, to nie od­gradza się chrześcijan od Bożego po­karmu, przyjmując wcześniej konsekro­wane eucharystyczne Postaci. I ten punkt liturgii ma bogatą historię. Osta­tecznie w 1970 r. przywrócono w tym dniu Komunię św. wiernych.

Grób Pański

Ostatni element liturgii Wielkiego Piąt­ku. Historycznie ujmując, najmłodszy bo tradycja ta liczy niewiele ponad 1000 lat. Z X wieku pochodzą pierwsze świadec­twa o składaniu krzyża Chrystusa w gro­bie. Później przenoszono do „grobu" tak­że Eucharystię. Przeniesienie Eucharystii przypomina zdjęcie z krzyża i pogrzeb Chrystusa. Ostatnia modlitwa przy grobie wskazuje jednak nadzieję: „Chryste, na­sze Zmartwychwstanie i Życie, podźwi­gnij nas z grobu grzechów".
Bogate wystroje grobu mają wymiar katechetyczny. Przypominają o znaczeniu śmierci i zmartwychwstania Zbawiciela oraz wzywają do nawrócenia i czynienia pokuty. W przeszłości każdy, kto tylko mógł, wstępował do kościoła choć na chwilę, by z nadzieją popatrzeć na odsłonięty krzyż, by czuwać u grobu Pana wraz ze stojącą na baczność strażą. „Gdziekolwiek zaś przed pałacami lub w koszarach - pisał ks. Jędrnej Kitowicz ­stały szyldwachy żołnierskie, wszędzie przez ten czas mieli karabiny rurami na dół, a kolbami do góry obrócone i ża­den bęben żołnierski lub kapela po ten czas nie dała się słyszeć, stosując się do smutku kościelnego...”.

Wielka Sobota - Wigilia Paschalna

Wigilia Paschalna jest świętem wszyst­kich świąt, uroczystością nad wszystki­mi uroczystościami. Jest szczytem Tri­duum Paschalnego - trzech dni przeży­wania najważniejszych wydarzeń, które stanowią fundament naszej wiary. Jest ona kluczem do zrozumienia wszystkie­go, co się działo, co się dzieje i co będzie się działo. Jest celebracją wydarzenia unikalnego jak żadne inne, które odmie­nia człowieka i świat. Nie ma takich słów, które potrafiłyby oddać w pełni znaczenie tego wydarzenia. Wszystkie są zbyt małe, aby je objąć.
Wigilia Paschalna nie jest jedynie przypomnieniem wydarzenia. Ona jest tym wydarzeniem. W celebracji litur­gicznej ono się rzeczywiście dzieje, albo­wiem w liturgii jest zawsze „dziś”.
W Wigilii Paschalnej odnawiamy do­świadczenie tajemnicy Kościoła, do któ­rego weszliśmy przez bramę chrztu św. Przypominając sobie o miłosnym Bo­żym planie zbawienia, wchodząc w jego historię - dotykamy rzeczy najbardziej przyszłych, trwając w oczekiwaniu przyjścia Pana.

Obrzęd światła

Z ciemności do światła. Z grzechu do łaski. Ze śmierci do życia. To wszyst­ko ma wyrazić obrzęd, który rozpoczy­na świętowanie Paschy. Prosta symboli­ka przedstawia w skrócie tajemnicę od­kupieńczej śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Tak jak ogień - Chrystus oświeca, ogrzewa i oczyszcza.

Paschał

To duża świeca z wosku. Jest ona zapa­lana od poświęconego ognia i uroczyście wnoszona do ciemnego kościoła. Symbo­lizuje Chrystusa Zmartwychwstałego ­światłość świata, znak nadziei na wieki. Wyryty na nim krzyż oznacza odkupień­czą śmierć Chrystusa. Pięć otworów to symbole Jego zbawczych ran, a pierwsza i ostatnia litera greckiego alfabetu oznacza panowanie nad czasem. Po zakończeniu okresu wielkanocnego paschał stawia się obok chrzcielnicy. To od niego zapala się świece przy chrzcie dziecka, jako znak jego włączenia przez chrzest do Mistycz­nego Ciała Chrystusa - Kościoła.

Exsultet

Starożytny hymn chrześcijan. W róż­nych formach znany od IV wieku. To jed­na z najpiękniejszych modlitw Kościoła. Pochwała paschału symbolizującego Chry­stusa. Podkreśla ciągłość historii zbawienia, której ukoronowaniem jest przynoszące ra­dość wszystkim wydarzenie paschalne.

Liturgia Słowa

W rozbudowanej Liturgii Słowa Wigi­lii Paschalnej słyszymy opowieść o dzia­łaniu Boga dla ratowania człowieka. Wy­bór siedmiu czytań stanowi główne punkty scenariusza podjętego przez Bo­ga, który nazywamy planem zbawienia. Pomimo ludzkich występków, buntów, przeciwstawiania się Bogu, Pan nigdy go nie zaniechał, ale wypełnił, posyłając na świat swojego Syna Jednorodzonego. Symbolika kryje się także w liczbie „sie­dem". Siedem to trzy plus cztery. Trzy to liczba Boga, a cztery to liczba świata. Ra­zem daje siedem i oznacza przymierze.

Liturgia chrzcielna

Na liturgię chrzcielną Wigilii Pas­chalnej składają się cztery elementy: Li­tania do Wszystkich Świętych, błogo­sławieństwo wody chrzcielnej, chrzest i bierzmowanie (jeśli są kandydaci) oraz odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych.
Chrzest jest bramą. To w tym sakra­mencie zostaliśmy zanurzeni w śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa, aby w Nim powstać do nowego życia. W chwili chrztu zaciągnęliśmy pewne zo­bowiązania i złożyliśmy (zazwyczaj czy­nią to rodzice dziecka) zobowiązania: wia­ry i wyrzeczenia się zła. W Wielką Sobotę jest czas, aby do tych przyrzeczeń wrócić i je odnowić.

Liturgia Eucharystyczna

To ostatnia i zarazem szczytowa część liturgii Wigilii Paschalnej. War­to zaznaczyć, że nie jest to Msza św. Wielkiej Soboty, ale Niedzieli Zmar­twychwstania. Pełna radości, bo w sposób najdoskonalszy urzeczy­wistnia Paschę Pana.

Procesja rezurekcyjna

Procesja rezurekcyjna jest uroczy­stym ogłoszeniem prawdy o Zmar­twychwstaniu Pańskim, manifestacją wiary chrześcijan - na wzór kobiet, które po doświadczeniu pustego gro­bu poszły ogłosić tę wieść uczniom. Procesja jest też symbolem wędrówki Nowego Ludu Bożego razem ze swo­im Panem do ojczyzny niebieskiej.